nedoumice oko muzike

Muzika je zasigurno najintrigantniji dio umjetnosti, ne samo po svojoj formi, odnosno svom zvucnom izrazu, vec i zbog golemog efekta na ljudsku psihu koja je cesto iritirana dubinskom apstraktnošcu muzike. To je narocito izraženo kod širokih masa, pa je muzicki fenomen ne samo stvar privilegovanih pojedinaca koji su u stanju shvatiti alhemiju zvuka, vec je muzika globalna psihicka determinanta sa mogucnošcu da djeluje na široke mase ljudi svih profila. Fenomen prihvatanja muzike od onih “pametnih” i manje pametnih, bogatih i siromašnih, obrazovanih i neobrazovanih zasigurno može navesti na razmišljanje sve one koji porede popularnost muzike i drugih vidova umjetnickog izraza. Cinjenica opceg prihvatanja muzike leži, zasigurno, u onoj njenoj "bespredmetnosti", mogucnosti da se emocija prenosi neposrednim putem bez ikakve vizuelne ili neke druge prepreke. Apstraktnost u svakom znacenju omogucuje muzici prijenos njenih "emocionalnih talasa" na djelotvoran i blizak nacin ljudim koji to primaju bez veceg intelektualnog naprezanja. Da bi vas muzika osvojila, ne morate biti filozofski ili umjetnicki obrazovani, dovoljno je da joj se prepustite. Ovakve osobine isticu muziku kao umjetnost izražene manipulacijske sposobnosti i to u cilju djelovanja na citave mase ljudi, potvrdujuci mišljenje jedne grupe ruskih teoreticara koji povezuju muziku sa "ispiranjem mozgova", isticuci pri tome izražen emocionalni naboj kod slušalaca, a samim tim i oslabljenu moc racionalnog i potpuno svjesnog rezonovanja. Za razliku od drugih umjetnosti, kao što smo rekli, muzika nema vizuelnih prepreka, poput slikarstva, gdje nas uglavnom zaokuplja napor intelektualnog rasudivanja, gdje se tek poslije ovog procesa, pod uslovom da smo shvatili ono što gledamo, može uživati u umjetnickom djelu. Slican pristup je i kod drugih vidova umjetnosti.

KUR'AN UMJESTO MUZIKE

Interesantno je muzicko iskustvo predislamskih Arapa, kao i njihov stav spram muzike neposredno poslije prihvatanja Islama. Muzika je uvijek bila važan faktor paganskih svetkovina gdje su se razuzdanost tijela i duše poklapali sa muzickim efektom podsticanja emocionalne nestabilnosti. Muzika je upotrebljavana u ritualima, veseljima, proslavama i pobjedama na ratnom polju, a sve je to išlo k tome da se postigne onaj zajednicki kod paganskog izraza kulturne svakodnevnice, gdje ce muzika postati dio sistema primitivne zajednice predislamskih Arapa. Razumljiva je zato reakcija prvih muslimana, koji su spram razuzdanog i mnogobožackog tražili skladnost emocionalnog sklopa ljudske licnosti, koji ce biti u skladu sa Islamom, pa su svoj društveni, ali i privatni život, konstituirali kao opreku dotadašnjim kulturološkim faktorima. Kompletan islamski period je, u stvari, išao ka emocionalnoj stabilnosti, stabilnosti koja zasigurno nije mogla utocište tražiti u muzickoj dimenziji emocionalne pokretljivosti. Emocionalni, ali i svaki drugi poticaj, prvi su muslimani tražili u Kur'anu kao Božijoj knjizi, koja ce upotpuniti svaki vid njihova života. Tako su se, na samom pocetku, Kur'an i muzika našli kao dva oprecna elementa ljudskog smisla življenja i duhovnog napretka. Možda je najkonkretnije tu razliku formulisao jedan islamski ucenjak isticuci da u ljudskom srcu Kur' an i muzika ne mogu tražiti zajednicko mjesto cime ih je doveo u suprotstavljen odnos koji se može izreci i na nacin da duhovni svijet covjeka Islama ne može ciniti i muzicki svijet, podložan emocionalnoj manipulaciji i nestabilnosti. Razumljivo je dakle da se muzika u prvoj generaciji muslimana svela na sami minimum, svodeci se na pobožne pjesme izražena samo kroz ljudski glas i to, uglavnom, u posebnim prilikama. Time je zauvijek izbrisano ono ritualno i razuzdano, koje je u ljudima izazivala muzika a nametnuo se Kur' an, kao jedini duhovni poticaj ljudskom življenju. Teritorijalno širenje Islama kasnije, neminovno je dovodilo do toga da se uticaji koji ne pripadaju islamskoj civilizacijskoj tekovini utkaju u islamsko društvo tvoreci pri tome modifikovana duhovna stremljenja, u mnogo cemu drugacija od uobicajnog islamskog vjerskog mišljenja. Misticne tekovine Perzije i Indije uticale su na stvaranje derviških pravaca koje su, djelimicno ili u potpunosti, prihvatile i specifican vid vjerskog doživljaja baziranog na transcedentalnim iskustvima koji se izazivaju, izmedu ostalog, i muzikom. Takva su iskustva dovela do suprotstavljenog stava sa pripadnicima izvornog Islama, pa je po tom pitanju M. Mokri dobro zakljucio kada kaže da je sufizam "rehabilitirao muziku, smatranu nacinom za postizanje uspona do vrhovne istine, dok ortodoksni krugovi na muziku nikada nisu gledali sa simpatijama, ako je vec nisu i potpuno odbacivali". To odbacivanje duboko je utemeljeno na destruktivnom uticaju muzike i nemogucnosti da se islamski ibadet dovede u sklad sa izvornim shvatanjima ljudskog obracanja Allahu dž.š. Sufizam je vremenom bio izložen brojnim kritikama jer su svoje rituale pretvorili u "unosnu egzibiciju, psihodelicku tehniku, ili naprosto igru". Nije ni cudo što Šibli prizor rituala gleda kao nešto što ne upucuje na dobro. Upravo je muzika bila važan dio rituala koji je u svojoj pojavnosti, ali i suštini, bio vanislamskog iskustva, a samim tim i neprihvatljiv u islamskom poimanju života.

NEGATIVNI UTICAJ MUZIKE

Sa cisto umjetnickog aspekta, muzika se suprotstavlja onom islamskom idealu umjetnosti koja koristi covjeku u prakticnom smislu. Nedostatak smisla, konkrentnog shvatanja i upucivanja na nešto, predstavljaju manjkavosti muzike, a da ne govorimo o postojanju dubljih spoznaja koje nas upucuju na osmišljen i racionalan život. Ovi nedostaci bili su cesto spominjani prilikom kritika na racun muzike, a u tome nisu prednjacili samo islamski ucenjaci, vec su muzicke "šupljine" uocavali i zapadni filozofi i muzicari. Tako Žan Pol Sartr navodi da je muzika umjetnost bez "znacenja". Sa druge strane u knjizi “Umjetnost kao istina ili laž bica”, autora Mirka Zurovca stoji: "Zato je svaki pokušaj da se tacno odredi šta muzika izražava, unaprijed osuden na neuspjeh.” Derik Kuk je, u “Jeziku muzike”, nastojao da utvrdi emocionalno znacenje svakog muzickog elementa, ali kad je pokušao da primjeni ovaj sistem na gotovo muzicko djelo, odredenost konotacije je potpuno išcezla u složenosti same muzike. Niti su tonovi nosioci izraza, niti se njima nešto odredeno može prikazati. Zato njihov izraz, ako ga uopce imaju, ostaje potpuno apstraktan i zamucen." Neki autori takoder isticu da se muzika ne može društveno angažirati što je isto tako u oprecnosti sa islamskim poimanjem umjetnosti i njenog angažmana za korist covjeka, kakva je npr. arhitektura. Osim ovoga treba istaci i muzicku nesposobnost da smisleno djeluje na covjeka, zato ona nema karakteristiku da upucuje na nešto korisno i konkretno, vec se zadržava na emocionalnim varijacijama gdje ste kroz muziku, više ili manje, potreseni, više ili manje uzbudeni, bez imalo konkretnih pokazatelja koji vas tjeraju na neku licnu ili društveno-korisnu afirmaciju, pa tako muzika predstavlja, na neki nacin, regulator emocionalnih kretanja bez tendencije da navede covjeka na racionalan i smislen život. Zbog svega ovoga muzika se današnjici namece kao globalna psihoza koja otupljuje duhovni život, pogotovo muslimana, ne navodeci covjeka na bitne komponente zdravog licnog, ali i društvenog života.