ibn madze el-kazvini

(život i djelo)

Ibn Madže el-Kazvini poznati je hafiz u hadisu koji je djelujuci u 3. hidžretskom stoljecu uveliko doprinio da to stoljece dobije naziv ¨zlatno doba hadiske znanosti¨.
Njegov ¨Sunen¨,uz brojne karakteristike, sadrži 1.339 hadisa koje uopce ne spominju ostali autori ¨El-Kutubu-s-sitte¨.

Naš najveci muhaddis rahm. Mehmed-ef. Handžic zapoceo je vrlo lijep komentar na arapskom jeziku na njegov ¨Sunen¨koji je nazvao ¨Izharu-l-behadže, bi šerhi Sunen Ibn Madže¨, ali ga, zbog bolesti i prerane smrti nije dovršio.
Ebu Abdullah Muhammed b. Jezid b. Madže er-Reb'i El-Kazvini. Poznat je u islamskoj litaraturi kao Ibn Madže, a to je preimenjak njegovog oca, a ne djeda ili majke, kako neki misle. Ibn Hadžer, takode, tvrdi da je to nadimak njegovog oca, koji je bio perzijskog porijekla.

Er-Reb'i oznacava njegovu pripadnost Rebi'i jednom od brojnih plemena. Medutim, ni Ibn Hillikan, niti drugi autori ne znaju odredeno kojem plemenu pripada Ibn Madže.
Roden je u mjestu Kazvin, gradu u istoimenoj pokrajini sjeverozapadnog Irana, pa je, odatle, i dobio ime El-Kazvini.
Svi autori, i stariji i mladi, spominju da je Ibn Madže roden 209.god. Jedino dr. Mustafa Es-Siba'i navodi 207.god., kao godinu rodenja, što smatram štamparskom greškom, s obzirom da svi izvori iskljucivo navode 209.god.

Putovanje u potrazi za hadisom

Pouzdano se ne zna kada se Ibn Madže poceo zanimati za hadis i hadiske znanosti. Zna se, medutim, da je jedan od njegovih najstarijih šejhova bio Ali b. Muhammed Et-Tanafisi koji je umro 233.god. po Hidžri, pa se na temelju toga podatka može zakljuciti da je poceo izucavati hadis izmedu 15. i 20. godine života, kao što je, uglavnom, bio slucaj i sa ostalim ucenjacima toga vremena.
Nakon 230. god. pocinje njegovo angažiranije putovanje u potrazi za hadisom. Odlazi i izucava hadis i hadiske znanosti u poznatim islamskim naucnim centrima toga vremena: Mekki, Basri, Kufi, Bagdadu, Šamu, Misiru i Rejju.

Ucitelji

Ibn Madže je u svom dugogodišnjem izucavanju hadisa ucio od brojnih šejhova. Ucio je od: Ahmeda b. Ebi El-Hivarija, Osmana b. Isma'ila ez-Zuhelija, Hišama b. Ammara i dr. u Damasku; Ebu Tahira b. Serha, Muhammeda b. Remha, Junusa b. Abdu-l-A'la i dr. u Misiru; Amra b. Osmana, Hišama b. Abdulmelika, Jahja b. Osmana i dr. u Homsu; Ebu Bekra b. Ebi Šejbeta, Ebu Hajseme Zuhejra b. Harba, Suvejda b. Se'ida i dr. u Iraku.

Ucenici

Ibn Madže je ostavio citavu plejadu vrijednih ucenika. Najpoznatiji od njih su: Ibrahim b. Dinar el-Džerši el-Hemedani, Ahmed b. Ibrahim el-Kazvini, Ebu Amr Ahmed b. Muhammed el-Medeni, Ebu-t-Tajjib Ahmed b. Ruh eš-Ša'rani el-Bagdadi, Ishak b. Muhammed el-Kazvini, Sulejman b. Jezid el-Kazvini, Ali b. Ibrahim el-Kazvini, Ali b. Se'id el-Gaddani, Muhammed b. Isa es-Saffar i mnogi drugi.

Djela

Uz najpoznatije djelo ¨Sunen¨, Ibn Madže napisao je još ¨Et-Tefsir¨i ¨Et-Tarih¨.Medutim, ta dva djela nisu dostupna javnosti, jer su, ocito je, vremenom zagubljena.
Što se tice njegovog tefsira Kur'ani-kerima, o tome imamo potvrdu u rijecima Hafiza el-Mizzija, koji na jednom mjestu kaže: Pronašao sam samo dva dijela Tefsira Ibn Madže...
O njegovom djelu ¨Et-Tarih¨ doznajemo u rijecima Hafiza Ebu-l-Fadla Muhammeda b. Tahira El-Makdisija, koji kaže: Vidio sam u Kazvinu njegovo djelo 'Et-Tarih' koje je tretiralo ljude i mjesta od vremena ashaba do njegovog doba.
Ta dva djela spominju brojni autori u svojim izvorima.

Sunen

To je njegovo najznacajnije djelo, u kojem navodio sahih, hasen i da'if predaje. Uz to, navodi i neke sasvim slabe hadise, pa je zbog toga poprilicno kasno njegov Sunen uvršten medu šest najpoznatijih hadiskih zbirki.

Prvi koji je Ibn Madžin Sunen pridodao Sahihima Buharije i Muslima i Sunenima Ebu Davuda, Tirmizije i Nesaije, bio je Ebu-l-Fadl Muhammed b. Tahir el-Makdisi (umro 507.god. po Hidžri), u knjizi ¨Atrafu-l-kutubi-s-sitte¨ . Nakon toga ucinio je to i hafiz Abdul-Ganijj el-Makdisi (umro 600.god.) u djelu ¨El-Kemalu fi esmai-r-ridžali¨
Prije njih, islamski ucenjaci su na 6. poziciju uvrštavali El-Muvetta' Imami-Malikov, obzirom da je vjerodostojniji od Ibn Madžinog.

Medutim, i nakon što je El-makdisi uvrstio Ibn Madžin Sunen u odabranu zbirku hadisa pojedini islamski ucenjaci su i dalje na 6. poziciju stavljali Malikov Muvetta'. Medu pojedincima koji su to cinili bili su Ebu-l-Hasan Rezin b. Muavija Es-Serkasti (umro 535.god.) u djelu ¨Et-Tedžridu li-s-sihahi-s-sitte¨, u cemu ga je slijedio i Imam Ibnu-l-Esir el-Džezeri (umro 606.god.) u kapitalnom djelu ¨Džami'u-l-usul¨.

Drugi, pak, prefeririraju Sunen Darimija i stavljaju ga na 6. poziciju. To je, recimo, stav Ibnu-s-Salaha, En-Nevevija, Ibn Hadžera i dr.
Medutim, analizirajuci ovu zbirku hadisa, može se doci do zakljucka da je ona uvrštena na 6. poziciju i zbog redoslijeda poglavlja i hadisa koje je na vrlo lijep i prijemciv nacin sacinio Ibn Madže.

Inace, Ibn Madže, kao i njegovi prethodnici, klasificira hadise prema fikhskim pitanjima. On je u Sunen uvrstio ukupno 4.341 hadis. Od spomenutog broja 3.002 hadisa, u cjelosti ili jednim dijelom, spominju i autori preostalih zbirki nazvanih ¨El-Kutubu-s-sitte¨. Zanimljivo je da Ibn Madže navodi, kako primjecuje Muhammed Fuad Abdulbaki, 1.339 hadisa koje uopce ne navode peterica spomenutih autora. Od tog broja:

- 428 hadisa autenticnog su seneda,

- 199 hadisa dobrog su seneda,

- 613 hadisa slabog su seneda, i

- 99 hadisa su vrlo lošeg seneda.

Obzirom da Ibn Madžin Sunen sadži najviše slabih, a posebno, veoma slabih predaja, on se, zbog toga, i smiješta na posljednje mjesto u rangiranju hadiskih zbirki iz El-Kutubu-s-sitte. U odnosu na druge spomenute zbirke njegov Sunen izdvaja se sa predajama od nekih prenosilaca koji su optuženi za laž i kradu hadisa.
Po nekim autorima u ovoj zbirci ima cak oko hiljadu slabih predaja.
Treba naglasiti da je znacaj Sunena, pored ostalog, i u tome, što hafiz Ibn Madže, iako navodi 3002 hadisa koji su spomenuli i autori preostalih pet zbirki, on ih, što je vrlo važno, ne navodi sa istim lancem prenosilaca, nego dolazi sa novim, cime još više pojacava hadise iz prethodnih zbirki, cime potvrduje vrijednost i znacaj sopstvenog djela.

Sunen je Ibn Madže podijelio na 32 knjige/kitaba i 1.500 poglavlja/poglavlja. Uz to, ovo djelo poznato je po preciznom klasificiranju hadisa i hadiskih poglavlja. Inace, poglavlja u ovoj zbirci vrlo su kratka. Obicno nisu duža od nekoliko redaka. Rijetka su poglavlja koja prelaze više od jedne stranice. Uz to, Sunen karakterizira i jednostavnost i lahkoca u pronalaženju hadisa koje tražimo, upravo zbog Ibn Madžinog znalackog klasificiranja hadisa.
U ocjeni hadisa tog, nespono, vrijednog djela, postoje razliciti pristupi, od onog koje zastupa hafiz El-Mizzi (umro 742.god. po Hidžri) da su ¨sve predaje koje je naveo Ibn Madže a ne navode ih peterica autora El-Kutubi-s-sitte slabe!¨ do onog koje navodi Ibn Hadžer (umro 852.god. po Hidžri) da su ¨brojne predaje koje on navodi – a ne navode ih preostala peterica autora – autenticne!¨

Komentari Sunena

Kao i svako vrijedno hadisko djelo, tako je i Sunen, vremenom dobio znacajne komentare. Spomenimo neke:

1.- Komentar Kemaluddina Muhammeda b. Musaa ed-Dimjerija eš-Šafi'ija (umro 808.god. po Hidžri), djelo u pet tomova.

2.- Komentar Ibrahima b. Muhammeda El-Halebija (umro 841.).

3.- Komentar ¨Misbahu-z-zudžadže, šerh ala Sunen Ibn Madže¨, hafiza Dželaluddina es-Sujutija (umro 911.).

4.- Komentar ¨Kifajetu-l-hadže fi šerhi Sunen Ibn Madže¨, Muhammeda b. Abdulhadija Es-Sindija (umro 1138.).

5.- Komentar ¨Ma temessu ilejhi-l-hadže ala Sunen Ibn Madže¨, Siradžuddina Omera b. El-Mulekkina, u osam tomova.

6.- Komentar ¨Indžahu-l-hadže, šerh Sunen Ibn Madže¨, šejha Ed-Dehlevija.

Bošnjaci i Ibn Madžin Sunen

Sunenu nije se pridavala pažnja koliko ostalim djelima iz El-Kutubu-s-sitte. Naš najveci muhaddis rahm. Mehmed ef. Handžic nije, ipak, dozvolio da taj velikan hadiske znanosti bude zapostavljen na našim prostorima, pa je zapoceo svoj, doista, izvanredni komentar na arapskom jeziku na spomenuto djelo, nazvavši ga: IZHARU-L-BEHADŽE BI ŠERHI SUNEN IBN MADŽE. Nisam primijetio da je taj komentar spomenuo neki istraživac u svojim djelima. Pronašao sam ga u rukopisima Gazi-Husrevbegove biblioteke pripremajuci doktorsku disertaciju iz oblasti izucavanja hadisa u BiH od dolaska islama do kraja XX stoljeca. U tom radu znacajan prostor pripada našem najvecem muhaddisu Mehmed ef.-Handžicu.

Handžicev komentar sadrži 118 rukom pisanih, velikih listova. Prije komentara Handžic donosi dva poglavlja. U prvom poglavlju navodi Ibn Madžinu biografiju, a u drugom govori o njegovom Sunenu, gdje analizira hadise i piše o najosnovnijim detaljima tog djela.

Nakon dva uvodna poglavlja, Handžic manirom velikog muhaddisa, svojim lijepim, prepoznatljivim rukopisom i tecnim, socnim arapskim jezikom, pocinje komentar djela. Završio je 38 poglavlja/babova. Navodeci 39. poglavlje koje tretira abdest, iz Kitabu-t-tahareta, stao je... To je na 118. listu rukopisa. Da li je razlog što je stao iznenadna bolest i vrlo brza smrt ili nešto drugo, nije nam poznato, buduci da rahm. Handžic ne navodi datum pisanja komentara?! Inace, uocljivo je, da je taj naš vrijedni muhaddis datum navodio na kraju završenih rukopisa. Obzirom da ovo djelo nije priveo kraju, nije mogao ni staviti datum, pa smo, tako, ostali bez vrijednog podatka!

Ibn Madže i ucenjaci

Ibn Madže se ubraja u grupu poznatih hafiza i strucnjaka u hadisu. On je licnost koja je, uz ostale velikane hadiske misli, obilježila 3. hidžretsko stoljece, koje je nazvano ¨zlatnim vremenom hadiske znanosti¨.
Ebu Ja'la Halil b. Abdullah el-Halili el-Kazvini kaže: Ibn Madže je izuzetno pouzdan, a o njegovoj pouzdanosti su se drugi složili. Drugi su potrebni njegovog znanja. Poznat je u hadisu i u hifzu!*

Hafiz ez-Zehebi istice: Ibn Madže bio je pouzdan hafiz i hadiski kriticar, širokog obrazovanja. Njegov Sunen donekle umanjuje njegovo uvrštavanje munker i nešto malo mevdu'-predaja. Ukupno oko hiljadu predaja u njegovoj zbirci imaju neku vrstu slabosti!
Hafiz Ibn Kesir veli: Sunen Ibn Madže najbolje ukazuje na njegovo djelo, znanje, utemeljenost i slijedenje sunneta! On je, takode, istakao da je Sunen: ...izuzetno koristan i nadasve lijepo klasificiran po fikhskim pitanjima.
Ibn Hillikan kaže: On je imam u hadisu, znalac hadiskih disciplina i svega što je u vezi sa hadiskim znanostima.

Ibnu-l-Dževzi o njemu je rekao: Bio je, doista, poznavalac hadisa i hadiskih znanosti! Gotovo identicnu ocjenu daje i hafiz ibn Hadžer el-Askalani.
Ibn Nasiruddin kaže: Ibn Madže je jedan od znamenitih imama u hadisu. Bio je pouzdan hafiz. Autor je Sunena, Tefsira i Tariha. Njegov Sunen ne sadrži više od 30 hadisa u cijem senedu se nalazi slabost!
Ocito je da ovih nekoliko recenica hadiskih ucenjaka sasvim dovoljno ilustrira Ibn Madžinu ucenost i njegov znacaj u oblasti hadiskih znanosti!
Smrt
Hafiz Ibn Madže umro je, kako isticu svi autori, u rodnom Kazvinu, u ramazanu 273.god. po Hidžri.
Uz 273. godinu, samo pojedini autori, spominju i 275. kao mogucu godinu njegove smrti.
Ibn Madže je, kako navodi Ibn Kesir, u casu smrti napunio 64 godine života.